Een gebouw om in te bewegen
Op een triple A locatie achter Eye in Amsterdam staat het nieuwe Hyperion Lyceum in Amsterdam- Noord. Straks ingeklemd tussen twee hoge torens heeft het gebouw een eigenwijze en herkenbare vormgeving. De kern van het programma van eisen was simpel: maak leerplekken en stimuleer dat leerlingen hun eigen leerervaringen gaan maken. Het resultaat is een gebouw als een avontuur. Met natuurlijk die enorme glijbaan.
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Kees Rutten
Rector Elly Loman nodigt Schooldomein aan tafel, samen met adviseurs Merel de Boer en Jan Remijnse van ICSadviseurs en projectleider Ralph van Gastel vanuit ROC van Amsterdam, waaronder het VOvA valt en daarmee ook Hyperion. Elly over de aanleiding: “VOvA had jaren geleden al het plan om in Amsterdam Noord een nieuwe school voor vwo en gymnasium te beginnen. In Noord was die voorziening niet en kinderen vonden het soms een barrière om het IJ over te steken voor onderwijs op een gymnasiumopleiding. We zijn eerst in een tijdelijk gebouw gestart, waar we alvast vernieuwend onderwijs konden oefenen met een studieopstelling. De toenmalige rector Ilja Klink begon heel enthousiast met een groep leerlingen en docenten. Het moest een vernieuwende school worden, met nieuwe vakken in de onderbouw zoals grote denkers (GD), lifestyle informatics (LI) en logica & argumentatieleer (L&A). Deze vakken verbinden alle andere vakken met elkaar en vormen zo een brug tussen de alfa-, bèta- en gammavakken. In 2015 werd ik gevraagd te solliciteren.”
Lees verder onder de foto
“Ik kwam van het Vathorst College en kreeg hier de kans om mee te denken aan een nieuw concept voor 860 leerlingen. Een unieke kans, omdat ik geloof dat architectuur een onderwijsvisie kan versterken, waardoor het onderwijs nog beter kan aansluiten bij de jeugd van tegenwoordig. Teamleider Hans Schoonheim heeft vanuit Hyperion een stimulerende rol gespeeld in het onderwijskundig programma.” Merel knikt: “Samen met Hans heb ik het programma van eisen vanuit ICSadviseurs begeleid. Daarbij heeft iedereen actief meegedacht. Zo hebben we verschillende metaforen voor het gebouw bedacht, zoals het slakkenhuis, een innovatieve speeltuin zoals de Ceuvel, maar ook de uitstraling van markante Italiaanse gebouwen.” Elly: “De school wilde een gebouw waarin je aan het onderwijs kunt blijven werken, zonder dat het gebouw dat belemmert. We weten niet waar we over drie jaar staan, dus wilden we ruimte om te bewegen”.
Lees verder onder de foto
ACTIEF MEEDENKEN
Merel verder: “We hebben mooie andere voorbeelden bezocht, maar duidelijk was dat deze school vooral lef wilde uitstralen. Het moest een gebouw worden dat recht doet aan alle leerstijlen, waar kinderen een plek kunnen vinden waar ze kunnen leren. We begonnen net als in een ballenbak met een berg met meters en zijn letterlijk met poker fiches aan de gang gegaan. Elke fiche stond voor plekken die weer voor leerlingen stonden. Vervolgens zijn we gaan nadenken hoe we die plekken gingen verdelen, welke vakken samen konden en hoe we vervolgens studielabs konden ontwikkelen. Samen met het team, ouders en leerlingen hebben we een basis gemaakt die later door de architect is verfijnd en uitgewerkt. Die plekken hebben we over het curriculum gelegd, zodat we een idee kregen hoe we het onderwijs konden organiseren. We hebben Hyperion veel meer vanuit de functie dan vanuit de ruimte ontworpen.”
Lees verder onder de foto
Elly knikt: “Je hebt geen blauwdruk aan de voorkant, dat is een illusie. Als je het gebruikt wil je het toch anders. Je gaat uit van het leerjarensysteem, waarbij we 30 leerlingen als klassedeler gebruiken. Van daaruit hebben we werkplekken gemaakt, waar weer docenten bij hoorden. Een studielab of atelier heeft de grootte van twee of drie traditionele lokalen en binnen een studielab vindt een leerling alles wat hij of zij nodig heeft om te leren en te ontdekken. Traditionele gangen hebben we niet; in het concept hebben we ervoor gekozen een aantal gangen in de lesruimten op te nemen, waardoor er een zekere overmaat ontstaat. Dat betekent wel dat leerlingen zomaar door een ruimte lopen, waar ook instructie kan worden gegeven. Daar gaan ze zelf heel relaxed mee om, dus wij inmiddels ook. We hebben een onderwijswerkgroep die actief meedenkt, maar die ook aangeeft dat er te weinig tijd is om onze visie verder te ontwikkelen. Reflecteren en vooruit denken horen bij het vak van docent, maar ik merk dagelijks hoe lastig het is om dat met het lesgeven te combineren. Met gemiddeld 28 contacturen vind ik dat docenten te veel voor de klas moeten staan; waardoor er verder te weinig ruimte en energie is om de onderwijsvisie handen en voeten te geven. Uit onderzoek blijkt bovendien dat meer contacttijd niet automatisch hogere cijfers oplevert.”
Lees verder onder de foto
COMPLEX PROJECT
Ralph: “Er lagen nogal wat stedenbouwkundige uitgangspunten op deze postzegel, waardoor er bijvoorbeeld twee hoofdingangen moesten komen en een deels ronde gevel op de begane grond. Ook moest de fietsenstalling intern opgelost worden. Het is een speels gebouw, met verschillende looproutes, ook buitenom via de verspringende dakterrassen, die onderling met trappen verbonden zijn. De locatie is hoog stedelijk, met twee enorme gebouwen die aan weerszijden de komende jaren gaan verrijzen.” “Daarom hebben we ook voor een okergele accentkleur gekozen”, licht Elly toe, “zodat duidelijk is dat we er mogen zijn.”
Lees verder onder de foto
Jan Remijnse heeft het hele traject van de realisatie begeleid: “En dat was pittig. We begonnen in de goede tijd met ontwikkelen en in die fase is de architect geselecteerd, waarbij we voor een total engineering hebben gekozen. Maar toen was de crisis voorbij en viel de aanbesteding aanmerkelijk hoger uit. Door fors te bezuinigen en een extra bijdrage van de gemeente konden we toch een goed gebouw maken, maar moesten we keuzen maken in de afwerking. De constructie bepaalt sterk de kwaliteit van het gebouw. Daarin hebben we stevig met de aannemer gestoeid. Door de afwijkende vormen ligt er een Bubbledeck vloer in; omdat geen verdieping hetzelfde is. Iedereen kent de verhalen over deze vloer, maar deze is in de praktijk door en door getest met belastingen en vijzels. Het is ook een duurzaam gebouw, met een wijk-WKO; daarnaast is er betonkernactivering, ledverlichting, een groen dak en heeft het gebouw een lage EPC waarde.” “Duurzaam is ook dat het gebouw ruimte biedt voor verandering”, vult Merel aan, “als je alles eruit sloopt blijven de vloeren en kolommen staan en kan het heringedeeld worden.” Jan knikt: “Samenvattend was het een complex project, maar de samenwerking is altijd constructief geweest. Iedereen had hetzelfde doel; op deze bijzondere plek een hele bijzondere school maken.” Elly: “En we zijn genomineerd voor de Amsterdamse architectuurprijs. Dat is een compliment voor de leerlingen en leraren en iedereen die aan deze school heeft meegewerkt.”
Lees verder onder de foto
DE GLIJBAAN
En dan nog even over de glijbaan van ruim twaalf meter hoogte. “Die staat symbool voor het spelen”, stelt Elly, “omdat leren leuk mag zijn. De basisschool leert je zelfstandig te werken en dat leer je in het voortgezet onderwijs snel weer af, zodat de motivatie om naar school te gaan afneemt. We wilden met Hyperion juist een gebouw maken, waar je elkaar niet alleen ontmoet, maar waar leren ook weer leuk is. Je komt binnen in een enorme festivalruimte met een industriële uitstraling en veel glas en beton. Door de glijbaan gaat die ruimte leven en gebeurt er iets persoonlijks en intiems. Zonder die glijbaan zou het gebouw niet af zijn.”
Projectinformatie
Opdracht
Nieuwbouw Hyperion Lyceum Amsterdam-Noord
Opdrachtgever
VOvA/ROC van Amsterdam/gemeente Amsterdam
Adviseur
Merel de Boer en Jan Remijnse van ICSadviseurs (programma van eisen tot en met aanbesteding en realisatie)
Architect
Ector Hoogstad
Aannemer
Bouwgroep Dijkstra Draisma
Omvang
BVO 9.000 m² (inclusief gymzalen en fietsenstalling)
Stichtingskosten
€ 15.5 mio exclusief btw
Oplevering
September 2018