Ontwerpen is ook ontmoeten
Ontmoetingsgericht ontwerpen is een belangrijk thema in scholenbouw. De school fungeert immers als ontmoetingsplaats waar leerlingen leren omgaan met diversiteit, hun eigen identiteit ontwikkelen en oefenen met burgerschapsvaardigheden. Dat vraagt om een goed gebouw.
Tekst Ivo van der Hoeven
Ontwerpen voor de ontmoeting is voor Raban Haaijk, architect-directeur bij Bureau Bos, een vanzelfsprekendheid. ”Mensen zijn sociale dieren. Wij hebben ontmoetingen nodig om ons te spiegelen, om te reflecteren, om ons te uiten en om te leren en te spelen.” Zeker voor kindcentra is die ontmoetingscomponent belangrijk, stelt Raban: “In deze gebouwen leren kinderen de vaardigheden die ze voor de rest van hun leven nodig hebben. Daarom is het cruciaal om ontmoetingen in het ontwerp op een goede manier te organiseren en faciliteren. En dat begint met een goed gebouw.”
Het gaat hierbij volgens Raban niet enkel om de formele ontmoetingen, maar ook om de informele ontmoetingen. “Zonder informele ontmoetingen komen formele ontmoetingen nooit goed van de grond. Kinderen, ouders, medewerkers en bezoekers moeten ongedwongen met elkaar in contact kunnen komen. Dat is de basis voor alles wat er binnen deze kindcentra gebeurt.”
Gelegenheid en eigenheid
Al aan de voorkant van het ontwerptraject moet er volgens Raban gestuurd worden op die ontmoetingscomponent. Dat vraagt niet alleen om een diversiteit aan ruimtes en een goede routing in het gebouw, maar vooral om gelegenheid en eigenheid. “Het gebouw moet gelegenheid bieden voor ontmoeting en tegelijkertijd een bepaalde eigenheid hebben. Mensen moeten het gevoel hebben dat dit hun plekje is.”
“Mensen zijn sociale dieren.
Wij hebben ontmoetingen nodig”
Participatie is voor Bureau Bos dan ook een logisch vertrekpunt bij elk project. “Wij hebben een ontwerpproces waarbij we letterlijk ontmoetingen organiseren. We nodigen hiervoor alle belanghebbenden uit: de kinderen, de ouders, de buurt, welzijnsorganisatie, noem maar op. We gaan met hen het gesprek aan over wensen en verwachtingen en halen zo aan de voorkant al heel veel ideeën op. Als tweede ontmoeting organiseren we een inspiratiereis langs andere kindcentra. Zo‘n inspiratiereis levert weer nieuwe inzichten op en vormt meteen een mooie gelegenheid om elkaar beter te leren kennen.”
Na de inspiratiereis staan twee workshops op het programma. In de eerste workshop kunnen mensen een kort verhaal schrijven over de gedroomde dag van een bezoeker van een kindcentrum of MFA. In de tweede workshop ontwerpen bezoekers als het ware hun eigen kindcentrum of MFA.
Bouwstenen voor ontmoeting
Een gedeelde entreehal en een tribunetrap stimuleren ontmoeting en zijn vaak terug te vinden in moderne schoolgebouwen. Een ander element dat voor verbinding zorgt, is een gemeenschappelijke keuken. Raban: “Het is goed als deze keuken in de centrale entreehal wordt geplaatst, of grenzend hieraan. En organiseer daaromheen kleinschalige ontmoetingsruimtes of vergaderruimtes waar mensen op verschillende manieren gebruik van kunnen maken.”
Een ander belangrijk uitgangspunt bij ontmoetingsgericht ontwerpen is een goede verbinding met de omgeving. “Een plek moet uitnodigend zijn”, verduidelijkt Raban. “Laat een schoolplein bijvoorbeeld naadloos overgaan in een aansluitend park. Het park biedt dan speelruimte voor de kinderen van de school en het gebouw heeft rondom een uitnodigende uitstraling. Dit hebben we bijvoorbeeld toegepast bij kindcentrum De Ark in Bunschoten. Het schoolplein voelt daar echt als een onderdeel van het park.”
Organiseer kleinschaligheid
Een gebouw moet volgens Raban altijd passen bij de gebruikers en de omgeving. Als voorbeeld noemt hij het Pieter Zeeman Lyceum, ontworpen door Bureau Bos. “Het Pieter Zeeman is de enige middelbare school op Schouwen Duiveland. Een kleine duizend leerlingen gaan hier naar school. De leerlingen komen echter voor een groot deel uit de kleine kernen die verspreid over het eiland liggen. Die zijn kleinschaligheid gewend. Voor ons was het dus de uitdaging om een gebouw te ontwerpen dat kleinschalig aanvoelt, maar wel volume heeft en ontmoeting stimuleert.”
“De gebruikers moeten het gebouw begrijpen en omarmen”
De oplossing werd gevonden in een gebouw dat is opgedeeld in kleinschalige domeinen. Tussen die kleinere delen is een verwarmde binnenstraat ontworpen die ruimte biedt voor studie, ontmoeting en ontspanning. “De leerlingen hebben allemaal hun eigen plekje in het gebouw, maar we hebben met die verwarmde binnenstraat wel gezorgd voor verbinding en ontmoeting.”
Belangrijke aandachtspunten
Een belangrijke voorwaarde voor een succesvol ontwerp is een gedragen ontwerp. “De gebruikers moeten het gebouw begrijpen en omarmen, anders zal er van die ontmoetingen weinig terecht komen. Dat vraagt soms ook om een veranderproces binnen een school of organisatie.” Een ander belangrijk aandachtspunt is volgens Raban heldere exploitatieafspraken. “Daarover moeten aan de voorkant duidelijke afspraken gemaakt worden. Het is belangrijk dat alle partijen op de hoogte zijn van die afspraken.”
Tot slot benadrukt Raban het belang van een kwartiermaker. “Je hebt iemand nodig die na oplevering van het gebouw het stokje oppakt. Iemand die de ontmoetingen stimuleert en zorgt dat hier op een goede manier invulling aan gegeven wordt. Het stimuleren van ontmoetingen is niet enkel een ontwerpuitdaging, het moet door iedereen gedragen worden.”
Kijk voor meer informatie op www.bureaubos.nl
